Central w Białymstoku został otwarty w styczniu 1976 roku. Był jednym z kilku Domów Handlowych, które zbudowano w Polsce w latach 70 XX wieku (między innymi Sezam w Warszawie czy Skarbek w Katowicach. Budowę Centralu rozpoczęto w 1973 roku, a ukończono trzy lata później. W momencie otwarcia był największym domem handlowym po tej stronie Wisły.
Arcydzieło techniczne i funkcjonalne lat 70. w centrum Białegostoku
Central powstał zgodnie z projektem Anny Peteckiej. Konstrukcja budynku miała odzwierciedlać najnowsze rozwiązania zarówno funkcjonalne, jak i techniczne tego typu obiektów. Do budowy użyto ważącego 300 ton stalowego szkieletu oraz popularnych w tamtych czasach prefabrykatów. Ewenementem wówczas były zamontowane pełna klimatyzacja oraz automatycznie sterowane ogrzewanie.
Użytkowa powierzchnia obiektu zajęła przestrzeń 7,3 tys. mkw. Na handel przeznaczono z kolei 3,5 tys. mkw. Koszt budowy wyniósł około 60 mln zł.
Central to symbol Białegostoku. Ikona architektury rodem z PRL-u
Znakiem rozpoznawczym Centralu jest ażurowa, aluminiowa elewacja, która pokrywa stalową konstrukcję. Zdobi ona obiekt od powstania.
Niezwykle charakterystycznym elementem jest też kultowy neon. Pierwotnie na budynku znajdował się jedynie neon z napisem Społem. Był to projekt Ewy Stankiewicz z warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych. Później dorzucono do niego słynną tęczę, projektu białostockiej malarki Teresy Bejnarowicz-Kowiazo. Neon ten wykonała firma Elektryk. Do dzisiaj można go podziwiać spoglądając na centrum miasta, także z dystansu.
Kultowy Central przejdzie remont. Co zmieni się w białostockim klasyku?
Pierwszą modernizację Centralu przeprowadzono w 2000 roku. Natomiast w 2005 roku dom handlowy przeszedł gruntowny remont. Przebudowano wtedy witryny oraz zmieniono okładziny ścian elewacyjnych na parterze.
Teraz planowane są kolejne prace. Chodzi o przebudowę części biurowo-administracyjnej. Budynki mają być rozbudowane i zmodernizowane. Mowa także o dociepleniu bryły i zmianie rozmieszczenia okien i drzwi.
Rygorystyczny projekt nakazuje jednak zachowanie w stanie nienaruszonym ażurowych fragmentów elewacji oraz zachowanie witryn w parterze. Central został bowiem uznany za dobro kultury współczesnej. Jest także elementem dwóch białostockich szlaków: Szlaku architektury PRL i Szlaku modernizmu.
W tej chwili planujemy remont części biurowej budynku SDH "Central". Grzechem byłoby nie docieplić kubatury, żeby zaoszczędzić na zużyciu energii. Natomiast nie planujemy zmian części handlowej budynku. Remont chcielibyśmy przeprowadzić po nowym roku" - powiedziała zastępca prezesa PSS "Społem" w Białymstoku Elżbieta Chalecka, cytowana przez Kurier Poranny. W przygotowaniu prac, zagrodzono już teren obok budynku.
