Historia białostockiego sgraffito. Jak powstały murale z PRL-u?
Naścienne dekoracje wykonane techniką sgraffito to zjawisko unikatowe na skalę europejską. Zdobią elewacje staromiejskich domów, kamienic i budynków w Gdańsk, Warszawie, Lublinie, Poznaniu czy Olsztynie, ale także w Białymstoku i powstawały głównie w latach 50. i 60. XX wieku. Przy okazji odbudowy miast po wojnie. Te białostockie są najmłodsze.
Większość z nich wykonano z okazji centralnych dożynek z 1973 r. Więcej na temat tego historycznego wydarzenia przeczytacie tutaj. W związku z uroczystościami budowano nowe wystawowe obiekty, porządkowano miasta. Znalazła się też przestrzeń na ubarwienie nieco miasta warstwą ozdobną. Skromne, pozbawione dekoracji budynki w centrum stolicy Podlasia stały się polem działań artystycznych. Pojawiły się tam dwuwarstwowe, często dwubarwne sgraffita, ale również kolorowe mozaiki i malowidła wykonane farbami emulsyjnymi.
Dzieła wykonała grupa artystów związanych z Białymstokiem, często urodzonych na Podlasiu i dość młodych. Byli to m.in.: Antoni Szymaniuk, Sławomir Chudzik, Stefan Rybi, Wiesław Jurkowski, Dorota i Jerzy Łabanowscy, Krzysztof Tur i Wiktoria Tołłoczko-Tur, Albin Sokołowski oraz Sławomir Turyński.
Co to jest Sgraffito?
Nazwa Sgraffito pochodzi od włoskiego 'graffiare', czyli 'ryć, drapać'. Jest to dekoracyjna technika malarstwa ściennego, określanego także jako graffito ścienne. Polegała na nakładaniu na siebie kolejnych, kolorowych warstw tynku lub kolorowych glin i na zeskrobywaniu fragmentów wierzchnich warstw jeszcze przed ich utwardzeniem.
Poprzez odsłanianie wcześniej nałożonych warstw powstawał dwubarwny lub wielobarwny wzór.
Sgraffito w Białymstoku. Gdzie znajdują się zabytkowe pra-murale?
Część z utworzonych w ubiegłym wieku dzieł nie przetrwała do dziś. Niektóre uległy zniszczeniu, inne zamalowano lub pokryto nowym tynkiem. W 2008 roku wpisano je do rejestru zabytków i są od tego czasu chronione prawem.
Do dzisiaj możemy podziwiać je na białostockich budynkach przy ulicach:
- Lipowej,
- Rynek Kościuszki,
- Aleja Piłsudskiego,
- Sienkiewicza,
- Suraska.
Większość z tych unikalnych dzieł wymaga dziś renowacji, niektóre są ledwo dostrzegalne w miejskiej przestrzeni i nieznane dla mieszkańców. Sporą część można minąć na swojej drodze, przechodząc przez centrum miasta.
Graffiti rodem z PRL-u, zabytkowe pra-murale? Oryginalna twórczość z ubiegłego wieku ma w sobie wiele uroku i jest naocznym wehikułem czasu do ubiegłego stulecia Białegostoku.
