Leczenie depresji u dzieci: Najnowsze podejścia i strategie

Depresja u dzieci w Polsce

Światowa Organizacja Zdrowia szacuje, że ok. 20 proc. dzieci przed 18. rokiem życia cierpi w Polsce na depresję. Z danych policji wynika, że w 2023 roku 2031 młodych osób próbowało popełnić samobójstwo, z tego 150 prób zakończyło się śmiercią dziecka. W porównaniu z rokiem 2022 to wzrost o 150 proc.

Na tle UE Polska zajmuje drugie miejsce pod względem liczby prób samobójczych. Na pierwszym miejscu są Niemcy.

- Można mówić o pewnego rodzaju epidemii. Na oddziały trafiają coraz młodsze dzieci, również po próbach samobójczych. Trzeba pamiętać, że depresja jest chorobą przewlekłą, a nieleczona może prowadzić do śmierci - mówi dr Anna Rogowska-Zach, psycholog pełniąca funkcję podlaskiego konsultanta wojewódzkiego w dziedzinie psychoterapii dzieci i młodzieży oraz prowadząca Ośrodek Psychoterapii Psychoanalitycznej OTWARCI.

W Polsce w 2022 r. dziewięć proc. dzieci korzystało z leczenia psychiatrycznego i psychoterapeutycznego. To około 630 tys. osób poniżej 18. r.ż. będących pod opieką specjalistów.

Najnowsze podejścia i strategie w leczeniu depresji u dzieci

Eksperci są zgodni, że podstawą leczenia depresji i towarzyszących jej objawów u dzieci jest psychoterapia.

- Ważne, żeby działać holistycznie. Nie można oddelegować do terapii jedynie dziecka. Zazwyczaj trudności psychiczne u dzieci związane są z trudnościami w systemie rodzinnym. Ważne, żeby objąć opieką całą rodzinę. Był trend, kiedy to dziecko było oddelegowywane na terapię. A opieki wymaga cała rodzina. Stosuje się różne techniki, zależy też jaka jest przyczyna depresji - tłumaczy dr Anna Rogowska-Zach.

- Depresja jest skutkiem nie poradzenia sobie ze zmianą rozwojową, rodzinną, szkolną oraz nie dopasowaniem opieki do wymagań i potrzeb dziecka - wyjaśnia psycholog.

Z kolei dr Jacek Bida, szef Centrum Psychiatrii dla Dzieci i Młodzieży w Białymstoku zaznacza, że "leczenie depresji u dzieci jest multidyscyplinarne i wielopłaszczyznowe". - Na wystąpienie objawów depresji u dzieci wpływa wiele powodów. Po okresie pandemii i związanej z nią izolacji obserwuje się znaczący wzrost wszystkich rodzajów zaburzeń u dzieci i młodzieży - mówi psychiatra.

Dodaje przy tym, że aktualnie zalecanym podejściem leczenia są oddziaływania poza farmakologiczne, czyli psychoedukacja i psychoterapia.

- Gdy nie przynosi pożądanego efektu psychoterapia indywidualna, w strategii działania jest dołączenie do niej farmakoterapii - mówi dr Bida i podkreśla, że "w proces leczenia zaangażowani powinni być rodzice dziecka, psycholog, psychoterapeuta i lekarz".

Jakie formy terapii w leczeniu depresji u dzieci obecnie się stosuje

Dr Rogowska-Zach zwraca uwagę, że ważne jest odkrycie przyczyn występowania depresji.

- Bardzo często jest ona skutkiem długofalowych zaniedbań ze strony opiekunów, głównie tych psychicznych. Nie uwzględniane są trudności i potrzeby wieku dorastania. Na dzieciach wywierana jest ogromna presja codzienności. Młody człowiek nie ma zasobów do poradzenia sobie z własnymi emocjami. Nie rozumie co czuje, a jest to głównie napięcie. To zadaniem rodziców czy opiekunów jest nazwanie i zrozumienie stanów emocjonalnych dziecka. Kiedy, do tego nie dochodzi, układ się „przegrzewa” - opisuje wojewódzka konsultant psychoterapii u dzieci i młodzieży.

- Dziecko próbuje radzić sobie z trudnymi emocjami na swój sposób, często destrukcyjny kiedy jest nadmiar napięcia ucieka w zachowania trudne, wycofuje się z życia, zaczyna używać środków psychoaktywnych, dochodzi do samookaleczeń a w najgorszym przypadku pojawiają się myśli i próby samobójcze - dodaje.

Żeby temu przeciwdziałać stosuje się różnego rodzaju oddziaływania psychoterapeutyczne. Ważne jest, żeby pomocą zajmowała się kompetentna osoba, po całościowym szkoleniu psychoterapeutycznym poddająca swoją pracę stałym superwizjom.

- Stosuje się psychoterapię psychoanalityczną, psychodynamiczną, poznawczo-behawioralną. Może to być terapia indywidualna bądź grupowa. Najlepiej, żeby oddziaływanie psychoterapeutyczne było dopasowane do potrzeb młodego pacjenta. Oczywiście z uwzględnieniem pracy terapeutycznej rodziców, pracą całego systemu. Tu w grę wchodzi psychoterapia systemowa. Pomocne są również konsultacje rodzicielskie w kontekście dziecka, oraz szkoła dla rodziców - wskazuje dr Rogowska-Zach, zaznaczając jednocześnie, że psychoterapia powinna być pierwszym wyborem leczenia zaburzeń depresyjnych u dzieci.

Formy terapii w leczeniu depresji u dzieci

Tego samego zdania jest dr Jacek Bida, który prowadzi także Gabinet Psychiatryczny i Psychoterapii ODnowa. Według niego, generalnie leczenie depresji należy zacząć od psychoterapii indywidualnej oraz terapii rodzinnej.

- Przy łagodnej depresji konieczna jest uważna obserwacja pacjenta, terapia grupowa (poznawczo-behawioralna, psychoterapia interpersonalna, niedyrektywna terapia wspierająca), praca własna pacjenta na postawie zaleceń lub materiałów. W takim nasileniu objawów może też być poszerzenie terapii z uwzględnieniem wieku rozwojowego oraz poziomu funkcjonowania pacjenta o: terapię indywidualną, terapię rodzinną oparta na więzi. Z kolei w depresji umiarkowanej lub ciężkiej są różnice w zależności od wieku dziecka i tak: 5-10 lat zaleca się terapie rodzinną razem z indywidualną psychoterapią psychodynamiczną lub behawioralno-poznawczą. U dzieci starszych - psychoterapia indywidualna behawioralno-poznawcza - opisuje szczegółowo lekarz psychiatrii.

Wspomina też o psychoterapii interpersonalnej dostosowanej dla adolescentów, krótkich interwencjach psychospołecznych czy psychoterapii psychodynamicznej.

- Amerykańska Akademia Psychiatrii Dzieci i Młodzieży rekomenduje też przeprowadzanie psychoedukacji dla dzieci i rodziców niezależnie od innych rodzajów terapii. Myślę, że kiedy rodzic pozna objawy choroby nie będzie traktować swojego dziecka jak przysłowiowego lenia, a zacznie jak osobę chorą i cierpiącą. Odpowiednie zaangażowanie rodziców, ich troska pomaga "w wyjściu z depresji" - mówi dr Bida.

Bardzo skutecznym narzędziem do pracy z depresją i negatywnymi przekonaniami na własny temat jest terapia EMDR (Eye Movement Desensitization and Reprocessing). Jest to metoda pracy nad zmianą przekonań na swój temat. Przekonania tworzą się na bazie doświadczeń, zazwyczaj mających traumatyczne znaczenie dla naszego organizmu. Wszelkie doświadczenia, które młodzi ludzie zbierają w trakcie okresu dorastania, takie jak naznaczanie, przemoc rówieśnicza, zaniedbanie emocjonalne ze strony istotnych osób.

Terapia w pierwszej fazie opiera się na rozmowie, konceptualizacji zgłaszanych trudności oraz zaplanowaniu działania. Następnie mózg poddawany jest stymulacji (zazwyczaj poprzez ruchy gałek ocznych) w celu głębokiego przetworzenia urazów oraz poznawczego opracowania konkretnych zdarzeń z przeszłości.

Metoda ta jest na ten moment uznawana za jedną z najlepszych metod pracy z trudnymi przeżyciami, których konsekwencją może być między innymi depresja.

Jak bardzo istotne jest wczesne rozpoznawanie i dostęp do odpowiedniej opieki

Dr Bida zauważa, że zaburzenia depresyjne mogą pojawić się nawet przed 18. miesiącem życia.

- Depresje anaklityczną noworodków oddzielanych od matek opisywał już w latach 40. XX w. Rene Spitz obserwujący u tych dzieci apatię, smutek, zaburzenia snu i apetytu oraz opóźnienia w rozwoju. Bardzo ważne jest wiec rozpoznanie depresji i jak najszybsze podjęcie wszelkich możliwych interwencji - informuje lekarz.

- Bardzo ważna jest szybka reakcja. U dzieci często objawy nie przypominają depresji takiej jak u dorosłych. Może objawiać się ona niepokojem, dziecko nagle może sprawiać więcej trudności wychowawczych, mogą pojawiać się trudności psychosomatyczne - bóle głowy, brzucha, bezsenność. Ważne jest szybkie dostrzeżenie trudności, jak tylko dziecko zaczyna być inne. Aby niknąć rozkręcenia się objawów - mówi z kolei dr Rogowska-Zach.

Dr Bida tłumaczy także, że w depresji osłabia się pamięć i koncentracja uwagi co przekłada się na gorsze wyniki w nauce. - To z kolei rzutuje na pogłębienie niskiej samooceny i tak już związanej z depresją. Skutkować to może wykluczeniem społecznym związanym z nie osiąganiem swoich możliwości rozwojowych – mądre dzieci nie kończą szkół z dobrymi wynikami, co utrudnia dostanie się na studia – w ten sposób depresja "podcina im skrzydła" - przekazuje ordynator Centrum Psychiatrii dla Dzieci i Młodzieży w Białymstoku.

Problemy systemowe w psychiatrii i psychologii

Eksperci zwracają uwagę na problemy, które trawią obecnie polską służbę zdrowia. Aktualnie dostęp do odpowiedniej opieki jest znacznie utrudniony.

- Braki kadrowe praktycznie w każdej formie pomocy. Jest za mało psychologów, psychoterapeutów dziecięcych oraz psychiatrów dziecięcych. To skutki systemowe wynikające z wielu lat wstecz - zauważa Dr Bida.

- Placówek pomocowych dla dzieci i młodzieży jest coraz więcej, natomiast nadal nie zaspokaja to potrzeb. Oddziały psychiatryczne są przeładowane, tak samo poradnie i oddziały dzienne - wtóruje mu dr Rogowska-Zach.

Szalenie ważne jest jednak, żeby tej pomocy mimo wszystko szukać. - Z mojego doświadczenia nie ma jednej w pełni skutecznej metody leczenia. Każde dziecko jest inne i każde potrzebuje indywidualnego podejścia - podsumowuje dr Jacek Bida.