Wielka Synagoga w Białymstoku. Kiedyś był to jeden z ważniejszych budynków w centrum miasta [GALERIA]

Historia Wielkiej Synagogi w Białymstoku

Wielka Synagoga w Białymstoku znajdowała się przy dzisiejszej ulicy Suraskiej 1. Dawniej ulica ta nazywała się Bożnicza. Budowano ją w latach 1909-1913. Wcześniej z kolei znajdowała się tam Stara Synagoga, postawiona w 1764 roku. Ta została zbudowana na wzór synagogi tykocińskiej, ale rozebrano ją w roku 1905. Tego samego roku dokładnie w tym samym miejscu miała pojawić się nowa świątynia.

Udało się ukończyć jedynie jej fundamenty. Pracę przerwano z powodu niewystarczających funduszy oraz wojny rosyjsko-japońskiej i rewolucji w Rosji. Powodem był także pogrom ludności żydowskiej w 1906 roku. Prace jednak wznowiono w 1909 roku, a pierwsze nabożeństwa odbywały się tam od 1910 roku, jeszcze w niewykończonym budynku.

Najbardziej okazała synagoga w Białymstoku. Eklektyczna architektura kilku stylów

Wielka Synagoga była w okresie międzywojennym najokazalszą synagogą w Białymstoku. A było z czym konkurować. W Białymstoku przed II wojną światową funkcjonowało łącznie około 100 synagog i domów modlitwy.

Wielką Synagogę wybudowano według projektu Samuela Jakowa Rabinowicza. Została stworzona w stylu eklektycznym. Łączyła bowiem elementy neogotyckie, takie jak półokrągłe okna, z neobizantyńskimi. W przypadku tego drugiego stylu mowa o kopułach.

Utworzona na planie kwadratu, była nakryta kopułą o średnicy 10 metrów, zwieńczoną iglicą. Na narożnych alkierzach osadzone były także mniejsze kopuły. Budowla była także otoczona licznymi bóżnicami, zarówno cechowymi, jak i prywatnymi.

Prestiż, handel mięsem i rabusie. Wielka Synagoga w centrum miasta i jej ciekawostki

Synagoga przy obecnej ul. Suraskiej cieszyła się największym prestiżem w Białymstoku. Równie atrakcyjna była także dla złodziei. Najgłośniejsza kradzież miała tam miejsce w 1934 r. Kilku rabusiów ukradło wtedy 60 żarówek z wnętrza świątyni. Cena żarówki była w tamtym czasie równa robotniczej dniówce i wynosiła około 2 zł.

Co ciekawe, Rabin Gedalia Rozenman wprowadził w synagodze zwyczaj śpiewania hymnu polskiego podczas świąt narodowych.

Z innych ciekawostek, by wznowić budowę świątyni potrzebne były spore środki. Dokładnie 23 000 rubli. Te zebrano z prywatnych darowizn, ale także ze... sprzedaży mięsa koszernego.

Tragiczny koniec Wielkiej Synagogi w Białymstoku

Białystok na początku wojny II wojny światowej został zajęty przez Związek Radziecki. Po wybuchu wojny niemiecko-sowieckiej, miasto 27 czerwca 1941 r. zajęły jednak wojska niemieckie.

Tego samego dnia niemieccy policjanci wraz z oddziałami Wermachtu przeprowadzili masakrę ludności żydowskiej miasta. Hitlerowcy zapędzili do Wielkiej Synagogi ogromną grupę Żydów. Budynek zamknięto i podpalono, a do wnętrza wrzucono granaty. Do próbujących uciekać strzelano z broni maszynowej.

Według różnych źródeł, zginęło wówczas od 800 do dwóch tysięcy osób pochodzenia żydowskiego - mieszkańców Białegostoku. Ogień z płonącej synagogi przeniósł się również na sąsiednie budynki. Ostatecznie doszczętnie spłonęła dzielnica wokół Wielkiej Synagogi wraz z budynkiem świątyni.

W miejscu zniszczonej synagogi w 1995 roku odsłonięto pomnik. Monument został ufundowany przez miasto oraz białostockich Żydów z całego świata. Pomnik ma formę repliki zniszczonej kopuły synagogi. Widnieje na nim tablica pamiątkowa z napisem: "Święty nasz wspaniały przybytek stał się pastwą ognia, 27 czerwca 1941 r. 2000 Żydów niemieccy mordercy spalili w nim żywcem".