Zabytkowy żydowski cmentarz z XIX wieku w Białymstoku. To ostatni taki obiekt w mieście

W 1913 roku Białystok zamieszkiwało 62 tysiące Żydów. Stanowili 70 proc. społeczności miasta, które nazywano wówczas "Jerozolimą Północy".

Z czasem w skutek masowej emigracji odsetek ten stopniowo malał, by po II wojnie światowej spaść do mniejszości. To co wydarzyło się ze społecznością żydowską w trakcie hitlerowskiej inwazji jest powszechnie znane, nie każdy wie jednak jaki udział w tej historii miało największe miasto Podlasia.

To w białostockim getcie, odbyło się drugie co do wielkości żydowskie powstanie, zakończone ostatecznie masową zagładą i wywózką kilkudziesięciu białostoczan do obozów zagłady.

Zabytkowy cmentarz żydowski z XIX wieku. To ostatnia ocalała nekropolia tego typu w Białymstoku

W ciągu trzech wieków swoich dziejów białostoccy Żydzi chowali zmarłych na pięciu cmentarzach. Z pięciu do teraźniejszości przetrwał jeden. Jedyny ocalały cmentarz żydowski w Białymstoku znajduje się przy ul. Wschodniej na osiedlu Bagnówka. Został założony po zamknięciu starego cmentarza w centrum miasta około 1890 roku. Pod koniec XIX wieku nekropolię otoczono ceglanym murem z bramą.

Na ogromnym obszarze chowano zmarłych przez niemal sto lat. Spoczęli tam m.in. przedstawiciele znanych białostockich rodów. Na terenie niemal 10 ha postawiono kilka tysięcy żydowskich pomników, zwanych macewami. Według niektórych źródeł, najstarsza z nich pochodzi z 1876 r. Do dziś na cmentarzu zachowało się ponad 3 tysiące nagrobków. Wykonane z marmuru, granitu, wapienia czy piaskowca z inskrypcjami w języku hebrajskim, jidysz, polskim, niemieckim czy rosyjskim zachwycają swoim kształtem, zdobieniami i wyrytą na nich historią.

Oprócz macew na cmentarzu zachował się także ohel, czyli mauzoleum ku czci rabina Chaima Herzoga Halperna, ufundowane w 1922 r. przez nowojorskich Żydów. W centralnej części cmentarza znajduje się natomiast marmurowy obelisk, upamiętniający pogrom ludności żydowskiej z 1906 r.

Opuszczony cmentarz żydowski z XIX wieku. Kawał historii Białegostoku

Po II Wojnie Światowej cmentarz był zaniedbany i regularnie dewastowany. Rozebrane zostało oryginalne ogrodzenie z bramą. Ostatni pochówek odbył się tam w 1969 r. Z kolei w 1966 r. obiekt został przejęty przez Skarb Państwa, a cztery lata później ogłoszono jego zamknięcie. Ze względu na wartości historyczne i artystyczne w 1987 r. cmentarz wpisano do rejestru zabytków.

Obiekt jest obecnie własnością miasta. Od lat 90. ubiegłego wieku na terenie cmentarza zaczęto prowadzić prace porządkowe. Urząd Miejski w Białymstoku przy wsparciu społecznym oraz z pomocą różnych organizacji (najczęściej żydowskich) stara się zachować obecne tam dziedzictwo kulturowe.

Część nagrobków została odnowiona, część jest w trakcie renowacji, a część z nich niemal w całości pochłonęła już ziemia. W wysokich miejscami trawach i pośród drzew można natknąć się na egzotyczne obecnie figury grobów i doświadczyć ducha historii. Niewiele jest bowiem miejsc w Białymstoku, gdzie można lepiej poczuć trudną przeszłość miasta.