Spis treści
- 80 rocznica zakończenia II wojny światowej
- Tragiczna historia II wojny światowej w Białymstoku
- Miasto okrutnie zniszczone przez wojnę. Dawny Białystok "zniknął" bezpowrotnie
80 rocznica zakończenia II wojny światowej
8 maja 2025 roku obchodziliśmy 80. rocznicę zakończenia II wojny światowej. Z tej okazji w Białymstoku, pod Pomnikiem Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie kwiaty złożyli przedstawiciele władz wojewódzkich i samorządowych. Oddali hołd uczestnikom II wojny światowej.
Największy konflikt w dziejach świata odznaczył się szczególnym piętnem na historii Białegostoku. Zmienił strukturę etniczną i wyznaniową miasta, pozbawił go sporej części jego dotychczasowych mieszkańców. W trakcie wojny miasto zostało doszczętnie zniszczone. Zmienił się jego krajobraz, wiele budynków zniknęło bezpowrotnie.
Tragiczna historia II wojny światowej w Białymstoku
Wybuch II wojny światowej z początku nie zakłócił specjalnie życia Białegostoku i jego mieszkańców. Zmiana nastąpiła po nasilających się bombardowaniach. Z 10 na 11 września 1939 roku ewakuowano z miasta wytypowane instytucje i archiwalia.
Piechota niemiecka zaatakowała 15 września i na skutek druzgocącej przewagi, po kilkugodzinnych walkach polskie poddziały wycofały się na wschód. Okupacja niemiecka nie trwała jednak długo. Na mocy postanowień paktu Ribentrop-Mołotow 22 września 1939 roku do Białegostoku wkroczyła Armia Czerwona i miasto włączono do Białoruskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej. Sowieci stosowali wobec ludności miasta formy terroru, a najcięższą formą represji były wywózki na wschód. Stąd obecnie Białystok jest postrzegany jako stolica polskich sybiraków.
Niemcy po niemal dwóch latach zerwali pakt o nieagresji. Zaatakowali Białystok i na skutek niespodziewanej ofensywy doprowadzili do panicznej ewakuacji Rosjan z rejonu Białegostoku. Rankiem 27 czerwca 1941 roku wojsko niemieckie ponownie zajęło miasto i od pierwszych dni rozpoczęło planową eksterminację ludności żydowskiej. Hitlerowcy dokonali mordów w Wielkiej Synagodze, na ulicach dzielnicy żydowskiej i w lesie Pietrasze. Tym samym zniszczono jeden z przedwojennych symboli Białegostoku, czyli Wielką Synagogę w centrum miasta. Ta została ztrawiona w pożarze.
Pozostała ludność żydowska została zgrupowana na przełomie lipca i sierpnia 1942 roku za murami getta. Od lutego 1943 roku Niemcy rozpoczęli likwidację getta. Po kolejnej fali egzekucji i wywózkach do obozów zagłady, w getcie wybuchło powstanie. Kilkudniowe walki były drugim największym powstaniem tego typu po powstaniu w getcie warszawskim. Powstanie zostało jednak krwawo stłumione przez hitlerowców. Tym sposobem hitlerowcy zakończyli historię żydowskiej społeczności Białegostoku.
Niemiecki terror dotknął także pozostałych mieszkańców. Masowe egzekucje odbywały się w Grabówce, Nowosiółkach oraz w lasach Pietrasze i Bacieczki. Przez areszt i więzienie śledcze w Białymstoku przeszło kilkanaście tysięcy osób. Wiele z nich trafiło także do obozów koncentracyjnych. Mimo represji, w mieście funkcjonował silny ruch niepodległościowy kierowany przez Armię Krajową.
Miasto okrutnie zniszczone przez wojnę. Dawny Białystok "zniknął" bezpowrotnie
27 lipca 1944 roku do zniszczonego przez wycofujących się hitlerowców Białegostoku wkroczyły odziały Armii Czerwonej (po trzech dniach walk i nalotach lotnictwa radzieckiego, szczególnie ucierpiało śródmieście). Nie poprawiło to sytuacji mieszkańców, którzy podlegali masowym aresztowaniom i zwalczaniu niepodległościowych zapędów. Białostoczanie niezależnie od sytuacji podjęli jednak walkę ze skutkami wojennych zniszczeń. A te były ogromne.
Okupacja niemiecka i sowiecka wyrządziły miastu wielkoskalowe szkody odczuwalne przez długi okres. Działania wojenne doprowadziły do zniszczenia w sumie ok. 75 procent zabudowań przemysłowych i budynków mieszkalnych. Zniszczono doszczętnie albo częściowo m.in. Pałac Branickich, Ratusz, Pałacyk Gościnny, Hotel Ritz, Wielką Synagogę i wiele innych znaczących w historii miasta budowli. Dodatkowo splądrowany i zgrabiony był majątek potencjału przemysłowego.
Pierwszy sumaryczny spis ludności z lutego 1946 roku ustalił liczbę ludności w Białymstoku na ok. 47 tysięcy. Po zakończeniu wojny sowieci nadal stosowali represje na ludności polskiej. Odbywały się pokazowe procesy polityczne, egzekucje i zsyłki. Opór na Białostocczyźnie trwał najdłużej, bo jeszcze w latach pięćdziesiątych. Rozpoczęto jednak również gruntowną odbudowę miasta. Trwała ona wiele lat i przywróciła miastu takie reprezentatywne budynki, jak Pałac Branickich czy Ratusz Miejski.
